Nee, dit is waarschijnlijk niet mijn beste werk. Maar het is er wel een waar ik het meest trots op ben. Omdat het nogal buiten mijn comfort zone is. De ‘man made environment’, zoals ik het een schilder ooit zo mooi hoorde benoemen, is niet waar ik me echt thuis voel. Met natuur, luchten, water, landschappen, abstracties, emoties en organische vormen, kun je spelen. Daarin zit vrijheid en ruimte voor interpretatie en suggestie.
De man made environment, de concrete creatie van mensen, kent regels, normen, berekeningen, moet kloppen. Zoals in het geval van schilderen het perspectief, hoogte, verhoudingen, de lijnen, de kaders. Het is per definitie niet organisch en niet intuïtief. En daar ben ik nou juist wel goed in.
En toch heeft zo’n haven, die vloot aan de rand van het IJsselmeer, een energie en een ziel, als je wilt, die me raakt en die ik ook wilde kunnen pakken. Misschien wel juist, omdat op die plek, dat wat de mens gemaakt heeft een direct verband heeft met de natuur; het water, de wind. Dan is de uitdaging om het midden te vinden tussen ‘kloppen’ en ‘vrij spelen’. Het perspectief moet in elk geval kloppen, de basisvormen en -elementen moeten kloppen, de lijnen, stagen, masten, vallen, stand van de kluivers moeten kloppen, of in elk geval goed genoeg. En zoals vaak wordt zo’n schilderij dan een beetje therapie: oefenen met ver genoeg uit je comfortzone stappen, het ongemakkelijk vinden (ik houd echt niet van werken met de liniaal, hoeken en verdwijnpunten) en jezelf tegelijkertijd de ruimte geven om het wel van jezelf te laten zijn. Waar moet het kloppen, omdat het anders afleidt en de essentie mist en vanaf welk moment, kan ik dat wegleggen en vrij gaan spelen met de sfeer en energie waar het me om te doen is?
Daarmee wordt steeds weer onbedoeld, zo’n schilderij iets nieuws, iets symbolisch; een proces waardoor ik ook mezelf weer beter begrijp. Want zo werkt het voor mij in het echte leven ook. De man made environment van elke dag, zit vol met regels en normen en kaders. En die zijn er niet voor niets en allemaal nuttig. Maar voor leven, energie, groei, organische ontwikkeling en intuïtief handelen, kunnen ze beperkend zijn. Te veel regels en normen, zeker als we niet meer weten waar ze ook alweer vandaan kwamen en al helemaal als we er niet ook af en toe even bij stilstaan om te zien of er iets aangepast moet worden, kunnen verstikkend zijn en groei, energie doen stagneren. Wanneer ze echter de essentie dienen zijn ze behulpzaam. Dan zorgen regels, normen, kaders en afspraken voor duidelijkheid, betrouwbaarheid en dus veiligheid. En vanuit die basis ontstaat dan de ruimte voor organisch, intuïtief en spelen. Dan kan er geleefd worden, wat mij betreft.
Er waren momenten dat ik me, uit onzekerheid, ik had mezelf tenslotte uit m’n comfortzone gedwongen, te veel ging vastbijten in ‘kloppen’. Ik ging in detail kijken naar hoe het eruit hoort te zien, raakte verstrikt in hoeken en lijnen. En steeds opnieuw moest ik mezelf dan weer de vraag stellen: moet dit kloppen omdat het de essentie dient? Of vind ik dat dit moet kloppen omdat het moet kloppen? Is ‘kloppen’ het gewenste eindresultaat? Of het middel om het eindresultaat te dienen en dus deel van het proces? De basis moet staan, maar als dat staat, staat het en wordt het tijd om los te laten. Krampachtig vasthouden aan de regels en kaders, tot in detail, uit angst of onzekerheid, is killing voor inspiratie, creativiteit en energie.
Dus ook hier, steeds weer terug naar de essentie, durven loslaten als de basis staat en gewoon gaan spelen. Een leerzaam proces en zo boeiend om de symboliek ervan te zien, de analogie met het dagelijks leven. Het is het schilderij waar ik tot nu toe het langst over heb gedaan. En het meest in heb gecorrigeerd. Ik leerde daar recent een prachtige term voor die ik niet kende, tijdens een aflevering van De nieuwe Vermeer: Pentimenti (meervoud van pentimento). Wijzigingen en verbeteringen aan een schilderij, ontstaan tijdens het schilderen van het originele werk. Het zijn resultaten van het creatieve proces, het aanpassen van het ontwerp tijdens het schilderen.
Het maken van fouten én het corrigeren ervan tijdens het creatieve proces. Het gebeurt en gebeurde de beste, een troostende gedachte voor een soms gefrustreerde amateur... Sterker, hoe langer ik op die term kauwde, hoe beter ik begreep dat creativiteit, creëren, niet kan zónder het maken van fouten, vergissingen, uitschieten en vervolgens bijsturen, overdoen, corrigeren of domweg van koers veranderen. Anders is het geen creëren. Dan is het produceren: maken volgens de regels en alleen volgens de regels, met een vaststaande norm voor het eindresultaat. En dan mist het een ziel. En u kent mij intussen: voor mij mag het leven wat meer vanuit de ziel, organischer, meer creatie, minder productie. Pentimento’tje hier en daar. Misschien niet helemaal zoals het heurt, maar wel eigen, en vanuit de essentie. En daar gaat het om.
Op naar een volgend schilderij vol wijze lessen en pentimenti.